Dit boek lezen was voor mij nogal een sinusgrafiek. Op de toppen juichend van "ik snap het" en "ja, de man heeft gelijk". En in de dalen mopperend van "ik volg zijn redenering nu echt niet meer" en "hij snapt niks van het alledaagse onderwijs".
Uiteindelijk ga ik volledig mee in de hoofdgedachte van het betoog: onderwijs is geen productieproces van input en output, maar een noodzakelijkerwijs onvoorspelbaar en dus risicovol proces van communicatie. Die hoofdgedachte wordt uitvoerig, diepgravend en filosofisch onderbouwd.
En juist daar haak ik af en toe af. Soms redeneert Biesta heel snel en is dat voor iemand die niet onderlegd is in filosofisch taalgebruik niet helder. Woorden als "inschrijven" (die telkens in de vertaalde fragmenten van Rancière worden gebruikt), "politiek" (dat níet het politieke, "Haagse" proces betekent, maar zoiets als het "in samenhang met elkaar bestaan"), "transcendentie" (dat niet zweverig is) maken het voor een argeloze lezer als ik soms erg lastig om de draad van het betoog vast te houden. Zijn filosofische uitweidingen gaan her en der wel erg ver op het metaniveau van het metaniveau van het onderwerp waar we het eigenlijk over hadden. En zijn eindeloze reeksen citaten van andere denkers, door hemzelf aan elkaar gelijmd tot een soort samenvatting van hun denken doen soms verlangen naar gewoon een korte, overzichtelijke uitleg van hun gedachten in Biesta's eigen woorden.
Zo nu en dan laat Biesta zien dat hij de voeten wel erg ver uit de onderwijsklei heeft getrokken. Als hij betoogt dat "uitleggen" niet wenselijk is, omdat daarmee een ongelijkheid en dus onvrijheid wordt gecreëerd tussen de uitlegger en de leerling en waar de leraar in feite als lesboek wordt gebruikt, lijkt hij niet te zien dat uitleggen een heel veelvormig, gevarieerd en afwisselend proces is. Ik vermoed dat hij daar het engelse "lecturing" voor zich heeft gezien, maar niet (bijvoorbeeld) een zorgvuldig georganiseerd onderwijsleergesprek, waarin leerlingen in communicatie tot begrip komen, waarbij vooraf niet eens per se gepland is welk begrip en hoe dat gesprek moet verlopen. Toch is ook dat een vorm van uitleggen.
Dat gebrek aan pragmatiek speelt het boek überhaupt parten. Hoe kan ik, als goedwillende docent die het in de basis eens is met wat Biesta schrijft, zijn ideeën vertalen naar mijn alledaagse praktijk? Is hiervoor niet een complete systeemherziening van het hele onderwijs nodig? Kan ik dat eigenlijk wel? Biesta roept heel veel zinnige, goede en nuttige vragen op, maar beantwoordt alleen de grote, filosofische kwesties, niet mijn kleine, alledaagse vragen. Maar daar is het boek uiteraard ook niet voor bedoeld.
Dat alles neemt niet weg dat heel, heel veel van wat hij schrijft hout snijdt. Niet alleen de hoofdlijn, maar ook zijn ondersteunende ideeën over communicatie, over lesgeven, over leren en over virtuositeit zijn zeer de moeite waard.
Tenslotte een tip voor lezers zoals ik: begin met de appendix van dit boek, want daarin krijg je Biesta's vertrekpunt helder uiteengezet. Lees dan de epiloog, waarin het hele boek wordt samengevat. Lees daarna per hoofdstuk eerst de inleiding, dan de conclusies en daarna pas de rest van het hoofdstuk. Ik merkte dat ik hem op die manier het best kon volgen.