Voor mij gaat het boek deels over de Inquisitie maar grotendeels over de ontwikkeling van Spanje en vooral hoe Spanje zo'n Christelijke invloed op de wereld kreeg.
Ik heb met een andere bril leren kijken naar de Inquisitie en heb heel veel geleerd (waaronder met een opener geest naar de geschiedenis kijken, al dacht ik dat ik dat al deed). Hieronder volgen enkele citaten uit het boek, al dan niet met eigen bemerkingen.

"Its instant principle that the life of the spirit and of the afterworld was superior to the there and now, to material life on earth, is one that the modern world does not share, no matter how devout some present-day christians may be. The rupture of this principle and its replacement by belief in the worth of the individual and of an active life not necessarily focussed on God is, in fact, what created the modern world and ended the Middle Ages." - Barbara Tuchman
->  ik ga akkoord met deze stelling : we kunnen proberen om ons voor te stellen hoe het leven in die tijd geweest moet zijn maar ik denk niet dat we daar ooit toe in staat zullen zijn : hongersnood, zware arbeid, geen elektriciteit, geen verwarming, slechte hygiene, kindersterfte, armoede, grote klassenverschillen, geen (weinig) kennis over ziekte en natuurverschijnselen, nauwelijks kennis over de wereld,... een wereld vol vragen waar bijna het enige antwoord 'God' kon zijn om niet waanzinnig te worden in al die chaos...

" 1 van de problemen die de vereenzelviging van Torquemada met de Inquisitie hebben gecreëerd, is het over 1 kam scheren van plusminus drieënhalve eeuw geschiedenis. Het spreekt vanzelf dat de Inquisitie die Torquemada mede grondvestte niet dezelfde is als die Llorente mede afschafte. De redenen die in de 2e helft van de 15e eeuw aanleiding gaven tot de oprichting van het zogenaamde Heilige Officie, behoorden in de 18e eeuw tot een lang vervlogen verleden. De Inquisitie was in de tussenliggende eeuwen meegegaan met de veranderende omstandigheden. De inquisiteurs uit de tijd van de Spaanse Bourbons leken even weinig op de inquisiteurs uit de tijd van de Katholieke Vorsten als de vervolgden uit de periode van de Verlichting leken op de vervolgden uit de periode waarin de Spaanse monarchie ontstond." - Robert Lemm
->  we staan hier inderdaad niet vaak bij stil : 'de Spaanse Inquisitie' is een begrip geworden waar heel veel 'ideeën' onder vallen zonder dat we ons de vraag stellen hoe de wereld en de noden in de overkoepelden eeuwen is veranderd en wat voor effect dat heeft gehad op de Inquisitie als instituut

"Filips II had grote bewondering voor de werken van de religieuze schrijvers. Uit z'n levensverhaal is bekend hoezeer hij zelf tot inkeer, gebed en zelfverloochening geneigd was. Hoe absoluut deze Spaanse vorst naar latere westerse maatstaven ook is voorgesteld, zelf heeft hij altijd de betrekkelijkheid van z'n koningschap beseft en zich louter een instrument van God gevoeld ; nooit God zelf... Je zou Filips de laatstr representant kunnen noemen van de 'theocratische monarchie'... Een eeuw later, als het machtscentrum zich naar Frankrijk heeft verplaatst, is dat samengaan van aards naar eeuwig verdwenen. De Franse monarchie is nog wel christelijk in naam, maar de zonnekoning is niet meer geloofwaardig als middelaar tussen het hogere en het lage." - Robert Lemm

"Het 'idee' van inquisitie, als bescherming van wat als rechtgeaard godsdienstig moet worden beschouwd, bestond ook voor joden en mohammedanen." - Robert Lemm
->  bijna elke geloof heeft z'n 'heilige oorlog', het verbannen en/of veroordelen van andergelovigen, het vervolgen van andersgelovigen,...

"Juist door de grootschalige bekeringen raakte het christendom op het Iberische schiereiland met jodendom en islam besmet, evenals omgekeerd trouwens jodendom en islam met christendom besmet raakten. Toen evenwel het christendom de overhand kreeg en Spanje door het huwelijk van Castilië en Aragon een politieke eenheid werd, liet de Inquisitie zich gelden. Niet meer als kerkelijk instituut, zoals voorheen in voornamelijk Italië en Frankrijk, maar als staatsinstituut. De Spaanse Inquisitie was een nieuw fenomeen." - Robert Lemm
->  waar vroeger de inquisitie zich enkel met geloofsafvalligen bezig mocht en kon houden, mocht de Inquisitie zich met elk 'soort' afvallige bezighouden : staat en kerk waren 1 geworden waardoor Inquisiteurs veel meer macht kregen

"De Spaanse vorsten hielden de droom van het gotische Spanje levend, waaraan de Moren in 711 een eind hadden gemaakt. Sindsdien beschouwde iedere vorst het als een 'heilige plicht' om z'n steentje aan de 'terugverovering' of Reconquista bij te dragen... Koningin Isabel van Castilië en koning Fernando van Aragon, die van Spanje een eenheid maakten, zouden de Reconquista voltooien in 1492... De staatkundige eenwording hield nog geen godsdienstige eenwording in. Om ook die laatste eenwording tot stand te brengen werd ten slotte de Spaanse Inquisitie opgericht... Het christendom, van origine geen militante godsdienst, had in confrontatie met de Arabische jihad het wapen van de 'heilige oorlog' overgenomen." - Robert Lemm
->  houdt dit in dat het christendom tot voor dat moment, geen anders-gelovigen vervolgde ?

"Met Nicolao Eymeric en Alfonso de la Espina maakt de overredingskracht plaats voor dwang, het winnen van zielen wijkt voor het betomen van gewonnen zielen, en daarbij wordt het te hulp roepen van de 'wereldlijke arm' niet meer geschuwd. Het 'geloof', eens een 'genade', wordt 'ideologie' ; het doopwater verplicht tot het in acht nemen van 'christelijk gedrag'." - Robert Lemm

"Aantasting van de christelijke ideologie werd als een groter kwaad opgevat dan bv diefstal of moord... In het geval van 'ketterij' werd het geweten zelf, het collectieve geweten van de samenleving, aangetast. Maar de overtreding was soms alleen evident voor de kenner, of de theologisch geschoolde, terwijl de overtreder vaak schuld bleef ontkennen. In dat laatste geval meende de Inquisitie de samenleving te moeten beschermen door de delinquent te isoleren.. en desnoods te verbranden. Ze ging daarbij van het principe uit dat het minder erg was iemands lichaam te doden dan de zielen van anderen in gevaar te brengen... Het enige 'probleem' waar de Kerk mee zat was dat onschuldigen konden worden terechtgesteld. Maar in dat geval suste de Inquisiteur z'n geweten met een beroep op de 'eeuwigheid'. Wie onschuldig was mocht onder marteling niet, om de pijn te vermijden, toegeven wat hij niet had gedaan. Dat zulks toch gebeurde, spreekt vanzelf. Maar dan vond de Inquisitie dat het slachtoffer z'n beulen maar moest vergeven. En dat leidt tot de onvermijdelijke conclusie dat de Kerk, eens een verzameling van martelaren, zelf martelaren kon maken." - Robert Lemm

"De Inquisitie die Nicolao Eymeric (2e helft 14e eeuw) diende, was de zogenaamde 'kerkelijke', ook wel de 'oude' of 'middeleeuwse' inquisitie genoemd. De inquisiteur ressorteerde onder de bisschoppelijke hiërarchie en de uiteindelijke verantwoordelijkheid berustte bij de Heilige Stoel te Rome.... het initiatief ging bij de 'oude inquisitie' steeds van de Kerk uit. Pas met Torquemada en de Spaanse of 'moderne Inquisitie' nam de Staat het initiatief... Ten tijde van Eymerick ging de Inquisitie als volgt te werk : in samenwerking met de bisschop van een bepaald diocees liet de inquisiteur in de kerken het gelovige volk oproepen om 'verdachte christenen' aan te geven -> tegenover de verdachte diende de inquisiteur zich vaag uit te laten ten einde te voorkomen dat daardoor de aangever bekend zou worden ; wat waren strafbare feiten : die betroffen de aantasting van het Geloof in de meest uitgebreide en uiterlijke zin, van dogma's tot en met de vasten-praktijken en eetgewoontes (vloekers, heksen, duivelaanroepers, astrologen, alchemisten, sodomieten, bedrijvers van bestialiteit, geëxcommuniceerden, afgodendienaars, weigeraars van sacramenten, afvalligen, overlopers naar jodendom en islam, beschermers van ketters) -> verdachten die niet toegaven, werden in hechtenis genomen en konden tijdens hun opsluiting worden bespioneerd en 'uitgehoord' door zogenaamde medeverdachten -> wie z'n schuld toegaf kreeg vergiffenis maar wie na vrijspraak opnieuw in ketterij verviel, gold als een 'relapso' en werd zwaarder gestraft, eventueel aan de wereldlijke arm overgedragen ; zolang het eindoordeel niet vaststond, kon men in beroep gaan bij de paus. -> wie vluchtte, werd zonder meer voor schuldig gehouden en kon bij verstek worden veroordeeld, eventueel worden verbrand 'in beeltenis' -> de brandstapel viel alleen die ketters ten deel die hardnekkig aan hun dwalingen vasthielden nadat de schuld was bewezen en toegegeven " - Robert Lemm

"De oprichting van de Spaanse Inquisitie was een initiatief van gedreven monniken dat uitmondde in een verzoek aan de Kroon, die vervolgens om toestemming vroeg in Rome... De Heilige Vader geloofde dat de Spaanse Kerk bedreigd werd door een te groot aantal 'malos cristianos' (= schijnchristenen die hun oude joodse bijgeloof en verdorven gebruiken niet los konden laten). Doordat die schijnchristenen tot in de hoogste regionen van het koninkrijk waren doorgedrongen, was een aparte aanpak wenselijk. Maar de 'inquisitie' waarom de Spaanse Vorsten vroegen bracht voor Rome een groot dilemma met zich mee... Kon Rome 'geloofszaken', hoe Spaans gekleurd ook, zomaar aan de 'wereldlijke arm' overlaten ?" - Robert Lemm 
->  ik vraag me af als de Kerk vooral bang was om hun macht te verliezen door niet-kerk mensen de taak van de Kerk over te laten nemen (en dus de Kerk overbodig te maken) of als de Kerk oprecht geloofde dat enkel 'mannen van God' hiertoe in staat waren

"... nog datzelfde jaar (=1482) komt er een compromis : benoeming van 7 inquisiteurs ter vervanging van de eerste 2... De paus bedingt dat men beschuldigde conversos het recht geeft om in Rome in hoger beroep te gaan. Bovendien wil hij dat de 'ordinarios' of 'kerkelijke' inquisiteurs de macht behouden om 'berouwvolle zondaars' met de Kerk te verzoenen... bij de aanvang van de oorlog tegen Granada, behaalt de Kroon 2 'overwinningen' : de vestiging van de Inquisitie op het Spaanse schiereiland Sicilië en de vestiging van een hof van appel te Sevilla, onder supervisie van aartsbisschop Inigo Manrique. Hiermee vervalt Rome als mogelijkheid om in hoger beroep te gaan... Het prestige van het militante koningspaar als schild van de christenheid tegen de islam liet de verslapte Heilige Vader weinig ruimte om nog op te komen voor de onafhankelijkheid van het Geloof." - Robert Lemm
-> ik vind het heel verrassend om te merken hoe het 'meest christelijke kongingspaar', degene zijn die de macht van de Kerk naar zich toetrekken en toch de illusie blijven wekken dat ze toestemming vragen aan de paus

"In 1484 wordt Tomas de Torquemada met goedkeuring van Rome benoemd tot inquisiteur-generaal voor heel Spanje. Daarmee is hij de eerste topambtenaar van het nieuwe koninkrijk. Rome mag alleen nog aandringen op clementie." - Robert Lemm

"Met de opvolging van Sixtus IV door Innocentius VIII stijgt de macht van Torquemada... Innocentius VIII verleent Torquemada de onbeperkte macht om binnen heel Spanje iedere verdachte op te sporen... In z'n laatste instructies regelde hij dat ieder inquisitie-tribunaal 2 inquisiteurs zou hebben : een theoloog en een jurist, daarmee het opkomende prestige van de rechten-studie voorziend." - Robert Lemm
->  op basis van dit boek, komt Torquemada over als een gelovige man die z'n best heeft gedaan om afvalligen te bestraffen maar ook probeerde om duidelijke regels af te spreken en rekening hield met de evoluties in de maatschappij 

"In Spanje was het gezag van Rome door de Katholieke Vorsten teruggedrongen ; onder hun opvolgers nam de rol van de pausen nog verder in betekenis af. De Heilige Stoel zou zich in de 16e eeuw proberen te handhaven door Spanje en Frankrijk, de 2 grootmachten, tegen elkaar uit te spelen. Naarmate de Kerk meer aan geloofwaardigheid inboette, begon men z'n hoop op de Staat te stellen... Het lot van mens en wereld leek voor het eerst van persoonlijke inzet en collectieve projecten af te hangen." - Robert Lemm
-> ik vraag me af hoe dit voor de 'gewone' burger moet zijn geweest : mannen van de Kerk lapten de wetten en leefregels uit de bijbel aan hun laars terwijl het koningspaar net heel vroom leefde, alleen maakten zij dan wel duidelijk dat de Paus niets over hen te zeggen had.. volgens mij werd een 'gewone' burger die zo'n gedrag zou stellen, opgepakt door de inquisitie..

"De ware godsdienst, waarvan Spanje als aardse speerpunt fungeert, is voor Mariana geen kwestie van 'geloof', maar van de 'rede'. Wie niet katholiek is,  is 'onredelijk' ; wie het gezag van Rome niet gehoorzaamt, is een ketter en moet desnoods met harde hand, onder het juk van de Waarheid worden gebracht ; niet tot meerdere glorie van Spanje, maar tot meerdere glorie van God. Filips II is slechts Z'n instrument en Rome slechts de gids om de stervelingen door dit tranendal naar de eeuwigheid te leiden." - Robert Lemm

"Kritiek op de Inquisitie moet men in de 17e eeuw, net als in de 16e, bij de vijanden van Spanje zoeken. En natuurlijk vooral bij de Hollanders. De 'Nederlandse historiën' van P. C. Hooft (1642) vormen het archetype van die kritiek en het vervolg op de Zwarte Legende... De ondervragingen en de martelingen worden als onmenselijk voorgesteld, de gevangenissen zijn 'vuil' en de gevangenen krijgen nauwelijks voedsel, "alle troost en bezoek, ja zelfs het zingen is als te verkwikkelijk in z'n alleenzijn verboden". Wie z'n ketterij afzweert, wordt beboet met het dragen van een 'sacco bendito' of 'gezegende zak', en verliest 'al z'n middelen'. Volhardt hij in het ontkennen, dan 'doemt men hem, ook al verklaart hij zich zuiver Rooms Christen, ten vure'. Het slachtoffer weet niet wie hem beschuldigt heeft, maar zo hij enige vijanden heeft dan 'kan hij daarnaar gissen en hen eventueel beschuldigen'. Slaagt hij er niet in te raden wie z'n vijanden zijn, dan blijft de vage getuigenis geldig. 'Het pijnigen geschiedt met bank, water en vuur, bij de toortse in een donkere kelder... De vonnissen worden afgesloten met een 'statie, alsof er heerlijke hoogtijd te houden waar. Vooraan, met plechtige pracht, gaan de papen, opzingend een heilig lied. Daarna worden de veroordeelden geleid, elk in een hooggeel roksken, beschilderd met zwarte duivelen. Hun hooft is bedekt met een papieren mijter, op de welke men een mensbeeld in het midden der vlammen, en rondom vliegende duivelen, geschilderd ziet'... Tot slot 'klimt men op een stellage, leest de vonnissen af en levert hen over aan de wereldlijke arm, met het verzoek zo min mogelijk bloed te vergieten. Zij die volharden worden levend verbrand, zij die hun geloof verloochenen worden eerst gewurgd'." - Robert Lemm
->  in alles is duidelijk dat het systeem was ontworpen om mensen te veroordenen en te straffen ; er was al langer geweten dat martelen niet leidt tot de waarheid maar dat feit werd graag 'vergeten'

"Wanneer individuen of volkeren hun godsdienst of 'geloof' verliezen, gaan ze meestal iets nieuws aanhangen. De 18e eeuw geeft een lappendeken van 'deel-geloven' te zien, zoals :
- de beschaving (bv. Montesquieu, Voltaire)
- de natuur (bv. Swift, Rousseau)
- de cultuur (bv. Lessing, Goethe)
- de rede (Kant)
- de kenbaarheid van het zintuiglijk universum (Berkeley, Hume)
- de zinloosheid van alles (Sterne, Diderot)
- de traditie (Johnson, Burke)
Bij elkaar opgeteld : de Verlichting." - Robert Lemm

"In Engeland en Holland (18e eeuw) had het profijtbeginsel de meeste vorderingen gemaakt. De godsdienst was teruggedrongen naar de marge van wat iedereen persoonlijk geloven wil. De Staat is gericht op materiële welvaart en laat particuliere ondernemers daartoe een zo groot mogelijke vrijheid. De sterken kunnen hun gang gaan, mits ze het algemeen nut of nationale belang geen schade berokkenen." - Robert Lemm
->  een scheiding van Staat en Kerk 'avant la lettre' 

"De Maistre wil 3 misverstanden met betrekking tot de Inquisitie wegnemen. Ten eerste was het Heilig Officie niet een kerkelijk, maar een staatsinstrument ; dit tegen Voltaire, die uit haat jegens de godsdienst de Kerk van machtsmisbruik beschuldigde. Ten tweede heeft de Inquisitie nooit martelaren gemaakt ; dit op grond van het kerkelijk dictum dat 'het vergieten van bloed' in strijd is met de christelijke leer. De Kerk liet de terechtstellingen dan ook aan de wereldlijke arm over. In hoeverre die houding te vergelijken is met die van Pilatus laat De Maistre in het midden. Ten derde werden alleen die ketters verbrand die gedurende een lange periode voet bij stuk hielden ; men kwam dus niet zomaar op de brandstapel." - Robert Lemm
->  of anders gezegd : hoe het verdraaien van woorden, het letterlijk nemen van begrippen en het vinden van uitvluchten, gebruikt worden om alles goed te praten

"Het bijzondere van het toneelstuk 'saint Joan' (George Bernard Shaw, 1924) is het inzicht dat genialiteit altijd door de omstandigheden en de heersende instituties wordt genekt. Het heeft geen zin om instituties van toen te veroordelen. Elke tijd heeft z'n eigen instituties. Ze zijn de uitvloeisels van wetten, en wetten maken van niemand een beter mens. Wetten zijn alleen bedoeld om het beest in de mens te betomen. Heiligen, zoals Jeanne d'Arc, hebben geen wetten nodig." - Robert Lemm

"De humanistische critici van de Inquisitie begrepen als 'historici' onvoldoende dat een aanval op het Geloof in de middeleeuwen gezien werd als een aantasting van het maatschappelijk lichaam waarvan iedereen deel uitmaakte. Ketterij betekende een naderbij halen van de Chaos, wat voor alle leden van dat lichaam nadelige gevolgen moest hebben. Pluralisme is een modern ideaal waarvan men de nadelen onvoldoende beseft. Het betekent in wezen dat we 'vreemden voor elkaar zijn', met alle gevolgen van dien." - Robert Lemm
->  het lezen van dit stuk kwam als een mokerslag ; ik denk niet dat ik het ontstaan van een inquisitie (heilig leger,  ..)  ooit beter heb begrepen : wie anders was/dacht/geloofde/.. was een bedreiging voor de samenleving als geheel (niet de godsdienst) want de samenleving had elk individu nodig en als mensen zich weg trokken, verviel de hele samenleving

"De zichzelf boven goed en kwaad verheffende supermens, de aan wanhoop verslaafde, de olympische kosmopoliet, de schijnheilige cynicus, de verstokte skepticus, de analyticus wiens operatiemes op de snijtafel nooit zoiets als een 'ziel' heeft aangetroffen, dat hele leger van overontwikkelde academische staatsdienaren die uit naam van de Inquisitie van Wetenschap, Cultuur en Vooruitgang iedereen die nog in God gelooft, weghonen naar de schroothoop van de Middeleeuwen, al die hoogmoedigen belichamen de 'faustische' mens die niet meer in Mefistofeles gelooft. De Inquisitie was eens bedoeld om het volk voor een dergelijke hoogmoed te vrijwaren. De moderne mens mag het zelf uitzoeken." - Robert Lemm